Blog Paul de Bijl: Importheffingen en concurrentie

De recente importheffingen van de Verenigde Staten markeren een omslagpunt in de mondiale handel. Los van de impact op economische groei en inflatie, bespreek ik hoe deze heffingen de concurrentiedynamiek beïnvloeden. Wat zou vanuit het perspectief van concurrentie en innovatie een slimme strategie voor Europa zijn?

Impact op concurrentie en innovatie

Hoe minder handelsbarrières, hoe groter de potentiële markt waarin bedrijven met elkaar concurreren. Dat is gunstig voor wat economen 'competition on the merits' noemen: bedrijven winnen marktaandeel door beter te zijn dan concurrenten. In kwaliteit, kosten en service – niet door kunstmatige bescherming.

Net als sporters moeten bedrijven dan hun best doen. Blijven trainen, tactiek aanscherpen en uitrusting verbeteren. Een bedrijf dat ook buiten de landsgrenzen concurreert ervaart dat des te meer. Joseph Schumpeter noemde dat 'creatieve destructie': een proces van continue vernieuwing doordat spelers plaats moeten maken voor succesvolle nieuwkomers. Deze dynamiek stimuleert investeringen om nieuwe ideeën te ontwikkelen. Consumenten profiteren dan van nieuwe producten en diensten, verbeteringen en prijsverlagingen. Daarnaast heeft een groter speelveld meer verdienpotentieel voor succesvolle innovaties.

De importheffingen verstoren dat proces. Ze trekken een trans-Atlantische handelsruimte uit elkaar. Dat vermindert de concurrentie op Amerikaanse markten. Bedrijven krijgen bescherming tegen buitenlandse concurrenten, niet omdat ze beter zijn maar vanwege een ongelijk speelveld dat buitenlandse aanbieders hindert.

De bescherming tegen buitenlandse concurrentie verhoogt de prijzen in de VS en verzwakt de druk voor Amerikaanse bedrijven om te innoveren. Het idee lijkt te zijn dat bedrijven die naar de VS exporteren productie daar naar toe verplaatsen. Dat kost echter tijd en geld. Bijvoorbeeld vanwege het dubbelen van fabrieken en verlies aan schaalvoordelen. Europese bedrijven voor wie de VS een belangrijke afzetmarkt vormt, moeten halsoverkop een list verzinnen. Soms door inderdaad een productielijn daar op te zetten, maar ook door andere afzetmarkten te zoeken of de waardeketen anders in te richten.

Concurrentiekracht versterken

De importheffingen halen veel overhoop, maar niet in de zin van Schumpeter. In plaats van middelen vrij te maken voor productievere toepassingen, hinderen handelsbelemmeringen concurrentie en innovatie.

De vraag of de EU met gelijke munt moet reageren stuurt aan op een beperkt narratief: wie knippert het eerst met de ogen; wie doet de grootste concessies? Een tegenreactie door vergelijkbare heffingen voor Amerikaanse import gaat ook hier prijzen verhogen, zonder dat het onze innovatiekracht vergroot – integendeel. We kunnen ons niet aan de kant laten zetten, maar met over-en-weer vergeldingen zijn ook wij slechter af.

Wat zou een slimme strategie zijn vanuit het perspectief van concurrentie en innovatie? Een andere manier om te reageren is om de kracht van de tegenstander om te leiden in plaats van er tegenin te gaan, en daarbij de eigen positie te versterken. Zoals in aikido en judo. Concreet: via opvolging van de aanbevelingen uit het Draghi-rapport (2024) over Europese concurrentiekracht. Dat kan langs twee lijnen.

Ten eerste, door vol in te zetten op innovatieve ecosystemen binnen de EU, met dynamiek en kruisbestuiving binnen Europese waardeketens. Uiteraard vanuit krachtige coördinatie en sturing. Waar de EU terecht werk heeft gemaakt van regulering van de digitale economie (waaronder de DMA en DSA), is het hoog tijd om een fundament te leggen voor Europese counterparts van de grote techbedrijven. Denk aan de EuroStack-pitch voor een Europese digitale waardeketen vanuit een eigen infrastructuur, onder meer in cloud computing.

Ten tweede, door bestaande handelsbeperkingen binnen Europa af te bouwen. Een gezamenlijk Europees speelveld compenseert deels voor de fragmentatie daarbuiten. Volgens het IMF zijn onze interne drempels vergelijkbaar met een heffing van ongeveer 44 procent voor goederen en 110 procent voor diensten – ten opzichte van een circa 3 procent effectieve heffing op import vanuit buiten de EU. Het weghalen van interne drempels geeft ruim baan aan innovatieve, grensoverschrijdende industriële clusters én opschaling in geval van succes.

Strategische autonomie

Importheffingen fragmenteren het speelveld ten koste van het proces van Schumpeter's creatieve destructie, ofwel ten koste van innovatie. Een verleiding om vergeldingsmaatregelen te nemen in de hoop ergens in het midden uit te komen is begrijpelijk, maar het kan slimmer zijn om de Europese innovatiecapaciteit te verbeteren en drempels op ons eigen speelveld glad te strijken. Dat is gunstig voor onszelf én het versterkt de strategische autonomie. Zo verminderen we tegelijkertijd onze afhankelijkheid van grote techbedrijven buiten Europa. Ook zorgt het hier voor meer stabiliteit in een tijd van onzekerheid, in plaats van dat verder aan te wakkeren.

We hebben te maken met de realiteit van de Amerikaanse importheffingen. Het is hoe dan ook onzeker of concessies dan wel vergelding daar iets aan gaan veranderen. Bovendien zijn de heffingen vooral ook voor de VS duur. Des te meer wanneer Europa vol inzet op het versterken van het eigen concurrentie- en innovatievermogen. Het lijkt nog niet zo snel te gaan met de opvolging van het Draghi-rapport. Laat de Amerikaanse importheffingen dan de trigger zijn om het gaspedaal helemaal in te trappen.

Een versie van deze blog verscheen op fd.nl.